Van startnotitie tot conceptkerndoelen
De basis voor de actualisatie van de kerndoelen digitale geletterdheid werd gelegd in 2022, toen het ministerie van OCW aan SLO opdracht gaf om samen met het onderwijsveld de kerndoelen te vernieuwen. SLO werkte vervolgens met ontwerpteams, een advieskring en via een beproevingsfase in het onderwijsveld aan de uitwerking.
Bij de ontwikkeling is ook gekeken naar internationale raamwerken zoals JISC Digital Capabilities en DigComp 2.2. Deze fungeerden als inspiratiebron en toetssteen. Er is veel overlap met de Nederlandse kerndoelen, het accent verschilt: de kerndoelen leggen meer nadruk op maatschappelijke context, de verbinding met burgerschap en aandacht voor passend onderwijs.
Advies, beproeving en reacties uit scholen
Carolien van Rens, senior onderzoeker bij iXperium en lid van de adviesraad, droeg op twee manieren bij aan de ontwikkeling van de kerndoelen: door expertise vanuit onderzoek en praktijk in te brengen én door feedback op te halen bij scholen en lerarenopleidingen. Meer over haar rol in de adviesraad lees je in dit artikel.
Tijdens de beproevingsfase die volgde, konden scholen de conceptkerndoelen uitproberen en feedback geven. Daaruit klonk waardering voor het feit dát er nu kerndoelen zijn, maar ook zorgen over de vage formulering en de overlap met andere vakken – terwijl er juist heel veel behoefte is aan samenhang en integratie, aldus Carolien.
Drie domeinen, één geheel
De kerndoelen digitale geletterdheid zijn verdeeld in drie samenhangende domeinen die scholen houvast bieden bij de inrichting van hun onderwijs:
- Praktische kennis & vaardigheden, gericht op basisvaardigheden die leerlingen nodig hebben om in een digitale wereld te functioneren, zoals tekstverwerken, werken met digitale bronnen, communiceren via digitale platforms en veilig omgaan met wachtwoorden en accounts. Leerlingen leren bewust en doelgericht digitale middelen inzetten.
- Ontwerpen en maken, gericht op creativiteit en probleemoplossend vermogen. Leerlingen leren digitale technologie niet alleen gebruiken, maar ook toepassen en vormgeven, bijvoorbeeld door een robot te programmeren, een game te bouwen of een digitale oplossing te bedenken voor een maatschappelijk vraagstuk.
- De gedigitaliseerde wereld, gericht op de maatschappelijke, culturele en ethische dimensie van technologie. Leerlingen leren kritisch nadenken over thema’s als data, privacy, kunstmatige intelligentie en de invloed van technologie op democratie, werk en gezondheid.
Volgens Carolien is juist de verbinding tussen de drie domeinen cruciaal: “Het ene domein versterkt het andere. Leerlingen kunnen bijvoorbeeld iets ontwerpen met oog voor privacy of in een maatschappelijke context.” Het domein ‘de gedigitaliseerde wereld’ is bovendien erg urgent, omdat thema’s als data, AI, privacy en ethiek steeds nadrukkelijker onderdeel worden van het dagelijks leven van leerlingen, aldus Carolien.
Integratie en leerlijnen
Veel scholen werken al met digitale geletterdheid, maar vaak nog niet structureel. Omdat het tot nu toe niet verplicht was, bleven initiatieven kleinschalig en afhankelijk van een paar enthousiaste leraren of ict-experts. Dat leidde soms zelfs tot verschillen: scholen met bestaande expertise liepen voorop, terwijl andere nauwelijks begonnen.
Met de invoering van de nieuwe kerndoelen verandert dat. Scholen kunnen zich niet langer beperken tot losse initiatieven, maar moeten digitale geletterdheid integraal opnemen in hun curriculum. Dat vraagt tijd, visie, infrastructuur en samenwerking. Begrijpelijkerwijs roept dit vragen op: zijn we hier voldoende op voorbereid, beschikken leraren over de juiste kennis en vaardigheden, en hoe voorkomen we dat dit een extra belasting wordt in een toch al druk curriculum?
Wat vragen de kerndoelen van scholen en leraren?
Volgens Carolien verschillen de kennis en vaardigheden die leraren nodig hebben voor digitale geletterdheid niet wezenlijk van die in andere leergebieden. Hoewel de snelle ontwikkeling van digitale technologie leraren het idee kunnen geven voortdurend achter te lopen, blijven de onderliggende vraagstukken – zoals privacy, kritisch omgaan met informatie en ethiek – relevant: “De belangrijke vraagstukken veranderen lang niet zo snel als de tools,” aldus Carolien.
Ook in de lerarenopleidingen krijgt digitale geletterdheid steeds meer aandacht. Zo heeft de HAN Pabo digitale geletterdheid inmiddels expliciet opgenomen in het curriculum, een belangrijke stap voor de borging bij toekomstige leraren.
De grootste uitdaging zit echter in de integratie: digitale geletterdheid moet zoveel mogelijk onderdeel worden van bestaande vakken. Dat vraagt om een goede ict-infrastructuur, blijvende professionalisering, steun van het bestuur en inspirerende (praktijk)voorbeelden. “Wat op papier goed klinkt (‘we moeten leerlingen leren programmeren of kritisch omgaan met data en AI’) is in de uitvoering vaak lastig, vooral op scholen zonder sterke ondersteuning. Leraren moeten die voorbeelden dan aan hun eigen context kunnen aanpassen.”
De eerste stappen zetten
Hoewel de invoering van de kerndoelen vraagt dat leraren zich blijven professionaliseren, ziet Carolien reden tot optimisme. In de praktijk doen veel leraren al meer met digitale geletterdheid dan zij zelf beseffen. Het zoeken van betrouwbare informatie, samenwerken in digitale omgevingen en het bespreken van thema’s zoals privacy, sociale media of kunstmatige intelligentie zijn activiteiten die in veel klassen al plaatsvinden. Dit bewustzijn is belangrijk, benadrukt Carolien. Digitale geletterdheid hoeft daarmee geen ingewikkeld of zwaar thema te zijn, maar kan voortbouwen op wat er al gebeurt en stapsgewijs worden versterkt.
Een belangrijke eerste stap is het gesprek in het schoolteam zelf. Door samen te verkennen welke beelden er leven bij de kerndoelen en waar digitale geletterdheid al aanwezig is in het onderwijs, ontstaat inzicht én vertrouwen. Zoals Carolien het samenvat: “Ga in gesprek met elkaar over de beelden die je hebt bij de kerndoelen en kijk als schoolteam waar dit al aan bod komt. Dat is meestal meer dan je denkt.”
Tegelijkertijd hoeven scholen niet te wachten tot alles tot in detail is uitgewerkt. Juist nu is het waardevol om al te experimenteren met lessen, te inventariseren wat leerlingen kunnen en ruimte te maken voor gesprekken over de rol van technologie in de samenleving, aldus Carolien.
Van kerndoelen naar praktijk met iXperium
iXperium ondersteunt scholen bij de invoering van de kerndoelen niet alleen door onderzoek, maar ook met een breed aanbod aan praktische professionaliseringstrajecten en instrumenten. Samen met scholen onderzoeken we wat werkt in lessen digitale geletterdheid en hoe dit duurzaam kan worden ingebed in het curriculum. Voorbeelden hiervan zijn:
- Visiespel: helpt teams gezamenlijk een gedeelde visie te ontwikkelen op digitale geletterdheid.
- Weefgetouw: een workshop waarmee scholen digitale geletterdheid op een doordachte manier integreren in curriculum en leerlijnen.
- Competentiespel: verkent welke kennis en vaardigheden leraren nodig hebben om leerlingen te begeleiden bij digitale geletterdheid.
- Workshops voor leidinggevenden: bijvoorbeeld over de vraag tot hoever hun eigen digitale geletterdheid moet reiken.
- DigiCheck (voorheen ‘zelfscan digitale geletterdheid’): een instrument om de digitale geletterdheid van leraren én leerlingen in kaart te brengen.
Met deze werkvormen en instrumenten biedt iXperium scholen een concreet startpunt om de kerndoelen te vertalen naar hun eigen context en om digitale geletterdheid structureel te verankeren in hun onderwijs. Neem voor meer informatie contact met ons op via professionaliseren@ixperium.nl.
Digitale geletterdheid vraagt om nieuwsgierigheid
Carolien formuleert het als een duidelijke boodschap aan scholen die vooruit willen:
“Zie de nieuwe kerndoelen digitale geletterdheid niet als een statisch pakket dat je afvinkt. Het gaat niet alleen om kennis en vaardigheden, maar ook om een onderzoekende en kritische houding. Blijf nieuwsgierig, stel vragen en creëer ruimte om te experimenteren en te reflecteren. Zo worden de kerndoelen betekenisvol en geef je leerlingen niet alleen digitale bagage mee, maar ook de attitude om zich te ontwikkelen in een voortdurend veranderende wereld.”
De definitieve conceptkerndoelen digitale geletterdheid zijn te vinden op de website van SLO: https://www.slo.nl/thema/meer/basisvaardigheden/digitale-geletterdheid/.
