De noodzaak van inclusie in het onderwijs
In het onderwijs speelt inclusie een steeds belangrijkere rol. Alle leerlingen, ongeacht hun achtergrond of beperking, verdienen gelijke kansen om deel te nemen en zich optimaal te ontwikkelen. Voor visueel beperkte leerlingen is dit echter niet vanzelfsprekend. Zij hebben extra ondersteuning nodig om volledig mee te kunnen doen in het reguliere onderwijs.
Leerkrachten die lesgeven aan leerlingen met een visuele beperking, lopen vaak tegen praktische en didactische uitdagingen aan. Hoe zorg je ervoor dat lesmateriaal toegankelijk is? Welke aanpassingen zijn nodig in de instructie? Hoe kun je optimale begeleiding geven aan leerlingen met een visuele beperking in de klas?
De uitdagingen van bestaande digitale ondersteuning
Via bestaande platforms als eduVIP (educatie voor Visually Impaired People) kunnen leerkrachten digitale ondersteuning krijgen om kinderen en jongeren in zowel het regulier als speciaal onderwijs te begeleiden. Het initiatief achter eduVIP vormen Bartiméus en Visio, twee onderwijsinstellingen voor leerlingen met een visuele beperking. De informatie op eduVIP is echter niet altijd eenvoudig te vinden of direct toepasbaar in de specifieke lescontext. Met AI kan dit proces aanzienlijk verbeterd worden.
Daarom hebben het Lectoraat Inclusive Digital Design & Engineering en Stichting Bartiméus het initiatief genomen om samen met iXperium een innovatie projectvoorstel te ontwikkelen voor de ontwikkeling van een inclusieve VIP-onderwijsassistent: de zogenaamde ‘IVIPOA’. Dit AI-gedreven systeem helpt docenten bij het vinden en/of creëren van geschikt lesmateriaal en onderwijsactiviteiten en biedt hun gepersonaliseerde adviezen over de begeleiding van visueel beperkte leerlingen. Het helpt hen om beter aan te sluiten bij de behoeftes en wensen van deze doelgroep.
Tegemoetkomen aan verschillen
“Het maakt uit welke visuele beperking een leerling heeft en welk ontwikkelingsniveau,” aldus Nieske Coetsier, een van de onderzoekers die vanuit iXperium betrokken is bij dit project. “Voor elke visuele beperking en ontwikkelingsfase van de leerling zijn andere hulpmiddelen van belang. De diversiteit onder leerlingen met een visuele beperking is net zo groot als onder andere leerlingen.” Bij het Nationaal OnderwijsLab AI (NOLAI) is een subsidieaanvraag ingediend om de ontwikkeling en implementatie van deze tool mogelijk te maken.
Het doel van het project is om middels de ontwikkeling van een virtuele onderwijsassistent die docenten snel toegang geeft tot relevante, toegankelijke lesmaterialen en die AI-gestuurde aanbevelingen kan doen op basis van concrete lesvragen. Ook biedt de virtuele onderwijsassistent ondersteuning op maat, afgestemd op de specifieke behoeften van leerlingen en docenten.
Hoe werkt de virtuele onderwijsassistent?
Het project richt zich op het ontwikkelen van een AI-gebaseerd systeem dat functioneert als een digitale expert op het gebied van inclusief onderwijs. De IVIPOA helpt docenten en begeleiders bij:
- Zoeken en selecteren van geschikt lesmateriaal: met behulp van AI maakt de inclusieve VIP-onderwijsassistent gebruik van een slimme zoekstrategie en koppelt relevante materialen aan de vragen van de docent.
- Gepersonaliseerde adviezen: op basis van de context en de leerlingbehoeften geeft de virtuele assistent concrete tips en suggesties.
- Gebruik van bestaande databanken: de tool integreert met platforms zoals EduVIP en andere onderwijsdatabanken, zodat het beschikbare materiaal optimaal benut wordt en kan tevens zelf onderwijsmateriaal genereren
- Ondersteuning bij professionalisering: door AI-gestuurde inzichten kunnen docenten hun kennis over inclusief onderwijs verdiepen.
Aanpak en werkwijze
In dit co-creatieproject worden onderwijsprofessionals, experts en ervaringsdeskundigen nauw betrokken worden bij de ontwikkeling van de AI-oplossing. Er is bij leraren input opgehaald om in kaart te brengen welke uitdagingen zij momenteel ervaren in het onderwijs en de begeleiding van leerlingen met een visuele beperking. Daarnaast heeft een werksessie met ambulante onderwijskundige begeleiders (AOB’ers) plaatsgevonden, gericht op het versterken van hun impact met digitale technologie. Dit is belangrijk, benadrukt Nieske: “De impact van de AOB’er wordt groter met de inzet van de IVIPOA: een aantal praktische taken wordt overgenomen waardoor er meer ruimte komt voor het gesprek met de leraar.”
Aanvullend is onderzoek gedaan naar bestaande onderwijsmaterialen en databanken, om te bepalen hoe AI kan helpen bij een effectievere ontsluiting en zal een verkenning plaatsvinden van bestaande AI-toepassingen in het onderwijs.
Wat is de impact op het onderwijs?
De inclusieve VIP-onderwijsassistent heeft de potentie om een enorme stap voorwaarts te betekenen in inclusief onderwijs. Deze draagt er namelijk aan bij dat leerkrachten just in time, sneller en makkelijker toegang krijgen tot de juiste informatie en materialen, waardoor zij efficiëntere ondersteuning kunnen bieden aan leerlingen. Ook kan meer maatwerk geboden worden, omdat de ondersteuning met behulp van de IVIPOA beter afgestemd worden op verschillende onderwijscontexten.
Bovendien draagt het bij aan de versterking van kennis en vaardigheden van leraren en begeleiders in de toepassing van inzet voor inclusief onderwijs. De ontwikkeling en implementatie van de virtuele onderwijsassistent kan bovendien leiden tot een bredere inzet van AI voor onderwijsverbetering. Een mogelijke opschaling naar ondersteuning voor leerlingen met auditieve beperkingen wordt eveneens verkend.
De vervolgstappen
De komende maanden staan in het teken van verdere concretisering van activiteiten en partners in de samenwerking aanvraag van de NOLAI-financiering. Parallel hieraan blijven iXperium, het Lectoraat Inclusive Digital Design & Engineering en Stichting Bartiméus werken aan de doorontwikkeling van het concept.
Wil je meer weten over dit project? Neem dan contact op met een van de betrokken onderzoekers (Nieske Coetsier, Kirsten de Ries) of associate lector Pierre Gorissen.
