Wat was de vraag van basisschool de Bongerd?
Het designteam van basisschool de Bongerd maakte deel uit van de Onderzoekswerkplaats Gepersonaliseerd leren met ict PO en heeft gelopen van 2019-2022. De school wilde de liefde voor leren aanwakkeren bij de leerlingen. Ze willen leerlingen zien die leergierig, nieuwsgierig en betrokken zijn. De school is daarom bezig geweest het onderwijs (langzaamaan) steeds meer vorm te laten geven door leerkracht én leerling. Leraren hebben de afgelopen jaren onder andere geëxperimenteerd met bewegend leren, Snappet voor rekenen en spelling, werken met doelen, handelend rekenen, leesonderwijs en andere vormen van instructie.
De Bongerd wilde onderwijs vormgeven waarbij de leerlingen nóg meer betrokken worden bij hun eigen leerproces en ontwikkeling. Ze wilden daarbij inzetten op het versterken van metacognitieve vaardigheden van leerlingen, zodat zij meer eigenaar van hun eigen leerproces kunnen worden. De school vroeg zich ook af hoe ict hierbij ingezet kan worden.
Wat heeft het designteam gedaan?
Het iXperiumdesignteam van De Bongerd onderzocht hoe onderwijs vormgegeven kan worden waarin leerlingen metacognitieve vaardigheden aanleren en inzetten om hun eigen leerdoelen te bepalen en te behalen. Dit heeft het designteam gedaan door bij leerlingen in groep 6 de metacognitieve cyclus in te zetten, zodat leerlingen meer betrokken worden bij het eigen leerproces. Ze hebben een lessenserie ontwikkeld waarbij elke twee tot drie weken een van de metacognitieve vaardigheden centraal staat. Leerlingen leren over de metacognitieve vaardigheden via expliciete instructie en modelling door de leraar. De leraar koppelt de vaardigheid zo veel als mogelijk aan bestaande opdrachten bij verschillende vakken. Leerlingen ervaren in welke mate ze over de vaardigheid beschikken en houden hun eigen ontwikkeling tijdens de weken bij in een meetlat.
Wat heeft het designteam opgeleverd?
Op initiatief van de mediamentor en onderzoeker is er een prototype gemaakt van een Google Site in combinatie met Google Forms, waarin leerlingen de eigen ontwikkeling kunnen vastleggen en daarbij op maat tips krijgen voor doorontwikkeling van de eigen vaardigheden. Ook is er een plan om leerlingen elkaar te laten helpen door elkaar tips en uitleg te geven in zelfgemaakte filmpjes (bijvoorbeeld met gebruik van een green screen, posters gemaakt in Canvas en animaties). Op deze manier leren de leerlingen metacognitieve vaardigheden uitleggen, spreekt iedereen dezelfde taal en ontwikkelen leerlingen geavanceerde ict-vaardigheden.
Uit de experimenten en de bespreking van het actantnetwerk zijn twee aandachtspunten naar voren gekomen:
1. Vanuit expliciete instructie moet er ook nog aandacht komen voor de manier waarop leerlingen zich actief kunnen ontwikkelen op deze vaardigheden. Het leerarrangement was op dat moment nog te leraargestuurd, waarbij leerlingen een redelijk passieve rol hebben.
2. Een ict-component met meerwaarde moest op dat moment nog worden toegevoegd aan het arrangement. De mediamentor heeft hiervoor een aantal mogelijke ict-tools gepresenteerd aan het designteam.
Twee betrokken pabostudenten hebben onderzocht hoe metacognitieve vaardigheden in de reguliere lessen van rekenen en begrijpend lezen aan bod kwamen. Er wordt dan wel uitleg over metacognitieve vaardigheden gegeven, maar er is nog te weinig aandacht voor het ontwikkelen ervan in de lessen.
Het leerarrangement is voor groep 6 ontwikkeld en doorontwikkeld. Het is een lessenreeks van veertien weken, waarbij elke vaardigheid (taakoriëntatie, doelen stellen, plannen, systematisch uitvoeren, monitoren, evalueren en reflectie) twee weken centraal staat. Het doel van de lessenreeks is dat de leerling leert dat hij zelf verantwoordelijk is voor zijn leerproces en dat hij dit toepast bij andere vakken. De leerlingen ontwikkelen iedere vaardigheid in zeven stappen:
1. Introductie van het thema.
2. Herkenning, kunnen relateren aan eigen handelen.
3. Inzicht in wat leerling al weet en kan.
4. Inzicht in beheersingsniveau: de leerling plaatst zichzelf op de meetlat (ik kan het nog niet – ik kan het samen met iemand – ik kan het zelf – ik kan het iemand uitleggen) en inzicht in de beheersing van subvaardigheden waarvoor de leerling zichzelf inschaalt op de ik-cirkel.
5. Oefenen van de vaardigheid.
6. Inzicht in beheersingsniveau, leerling plaatst zich op de meetlat en inzicht in de beheersing van subvaardigheden waarvoor de leerling zichzelf inschaalt op de ik-cirkel.
7. Reflectie op het proces, wat heeft er geholpen in de ontwikkeling? Aan het eind van de tweeweekse periode vult de leerling in Google Forms een aantal vragen en een zelfbeoordeling in.
De school gaat vanaf schooljaar 2022-2023 zelf verder met het ontwikkelen van het leerarrangement, en neemt daarin verschillende aandachtspunten mee. Zo wil het team kijken of ze leerlingen elkaar meer kunnen laten helpen in de ontwikkeling van metacognitieve vaardigheden. Om meer gebruik te maken van de mogelijkheden van ict gaat het team op zoek naar passende ict-toepassingen waarin de ontwikkeling van leerlingen inzichtelijk gemaakt kan worden.
Bekijk hier ook een interview met een designteamlid.
Dit designteam maakte deel uit van de Onderzoekswerkplaats Gepersonaliseerd leren met ict PO.
