Hoe is het nu met…? Leden van voormalig designteams aan het woord

In iXperiumdesignteams werken deelnemers vanuit de driehoek onderwijs, onderzoek en opleiding samen aan het ontwerp van ict-rijke leerarrangementen. We vroegen voormalig designteamleden van basisschool De Bongerd Haps naar wat deelname heeft opgeleverd en welke langetermijneffecten zij zien.

Hoe help je leerlingen in het primair onderwijs om verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen leren? Binnen de Onderzoekswerkplaats Primair Onderwijs (OWP PO) ging basisschool De Bongerd Haps in een designteam aan de slag met het maken van een vernieuwende aanpak rondom metacognitieve vaardigheden – en met succes! Inmiddels is de aanpak breed binnen de school uitgerold. Directeur Linda van Summeren en leerkrachten Monique Broeren en Caroline Broekmans delen graag de belangrijkste inzichten en geleerde lessen om metacognitie structureel in de schoolpraktijk te integreren.

Inzicht in de eigen ontwikkeling

Metacognitieve vaardigheden zijn essentieel voor het leren leren van leerlingen. Ze stellen leerlingen in staat om bewust na te denken over hun leerproces, effectieve leerstrategieën te kiezen en zelfreflectie toe te passen om te beoordelen wat werkt en wat beter kan.

De Bongerd Haps heeft deze vaardigheden vertaald naar zeven kernvaardigheden, elk visueel weergegeven door het karakter Bo. Bo is een personage – afgeleid van de schoolnaam ‘de Bongerd’ – dat zowel een jongen als meisje kan vertegenwoordigen en dat leerlingen ondersteunt bij het spelenderwijs inzicht krijgen in hun eigen ontwikkeling. “Het doel was om de vaardigheden te verweven in andere vakgebieden, waarbij leerlingen actief reflecteren op hun aanpak en resultaten,” licht Linda toe.

Een veelzijdige aanpak

Met Bo als centraal middelpunt, ging het designteam aan de slag met een lessenreeks. Dit leidde tot een uitgebreide serie lessen waarin leerlingen met diverse tools werken aan hun metacognitieve vaardigheden. Er zijn mooie bijbehorende materialen ontwikkeld, zoals een knuffel van Bo en gesprekskaartjes met vragen die leerlingen aanzetten tot nadenken over hun leerproces, waaronder: ‘Wat wil je leren?’ en ‘Wat heb je nodig?’.

Daarnaast leggen leerlingen in portfoliomappen hun voortgang vast. Dit doen ze in de evaluatietool ‘Mijn groeischijf’. Aan de hand van vier fasen reflecteren op hun groei. “Ze vullen in wat ze moeilijk vinden en wat ze daaraan gaan doen,” aldus Monique. “De vier fasen van het groeipad worden weergegeven als boomstammetjes. In de onderbouw werken we met stickers waarmee leerlingen, met hulp van Bo, aangegeven waar ze staan op een schaal van 0 tot 5.” Oudere leerlingen evalueren zelfstandig hun voortgang evalueren en stellen zelf hun doelen bij.

De kracht van samenwerking

Het succes van de aanpak is mede te danken aan het designteam, waarin verschillende expertises samenkwamen. Naast directeur Linda van Summeren, leerkrachten Monique Broeren en Caroline Broekmans, werkten onderzoekers Harry Stokhof (die tevens lerarenopleider is) en Carolien van Rens mee. Vanuit iXperium was bovendien Lysanne Cobussen aangehaakt als mediamentor. De samenwerking leidde tot diepgaande gesprekken en een solide onderbouwing van de aanpak.

Daarnaast heeft De Bongerd Haps gekozen voor een duurzame implementatie. Door het proces niet in een jaar, maar over een langere periode te spreiden, ontstond ruimte voor verdieping en aanpassing.

Geleerde lessen

De samenwerking in het designteam leidde tot diverse inzichten:

  • Jong geleerd is oud gedaan. Het stimuleren van eigenaarschap bij jonge leerlingen werpt zijn vruchten af. “Als je eenmaal kan fietsen, dan verleer je het niet, en zo werkt het hiermee ook,” aldus Linda.
  • Samen leren en experimenteren zijn van cruciaal belang. Workshops en kennisdeling binnen het team leveren een belangrijke bijdrage aan de professionele ontwikkeling van teamleden.
  • Niet alles werkt direct zoals gepland. Flexibiliteit, aanpassingsvermogen en kritisch blijven evalueren zijn nodig om de juiste aansluiting met de praktijk te vinden.
  • Faciliterende rol van de directeur. De directeur speelt een sleutelrol door te verbinden, te volharden en het team te ondersteunen, zowel praktisch als mentaal. “Het blijven bevragen en stellen van de en stellen van de why-vraag zijn een belangrijke katalysator in het proces,” vertelt Linda.

Aanbevelingen

Welke tips wil De Bongerd Haps andere scholen meegeven?

  • Start klein, denk groot: begin met een kleine werkgroep om nieuwe methoden te ontwerpen en te testen. Bouw hierop voort en betrek geleidelijk meer collega’s.
  • Maak gebruik van visuele hulpmiddelen: het gebruik van een herkenbaar personage zoals Bo vergemakkelijkt de implementatie en spreekt zowel jongere als oudere leerlingen aan.
  • Integreer metacognitie in vakken: laat leerlingen reflecteren binnen verschillende contexten, van rekenen tot taal.
  • Investeer in samenwerking: zoek partners binnen en buiten de school, zoals andere scholen en onderzoeksinstituten, om kennis en ervaringen te delen.
  • Blijf kritisch: evalueer regelmatig wat werkt en wat niet. Durf knopen door te hakken. Gebruik hierbij inzichten uit onderzoek en de praktijk.

Toekomstplannen

De Bongerd Haps blijft inzetten op innovatie. Plannen omvatten onder andere het verbeteren van kindgesprekken, de ontwikkeling van een nieuwe vorm van rapportage die groei en ontwikkeling centraal stelt en het gebruik van digitale tools om zelfregulatie te ondersteunen. Genoeg te doen dus!

Een interessante kwestie blijft bovendien of het aanleren van metacognitieve vaardigheden in het primair onderwijs doorwerkt in het voortgezet onderwijs. Kunnen leerlingen dankzij deze basis beter omgaan met plannen, doelen stellen en reflecteren? “Dat is nog een leuke onderzoeksvraag,” merkt Linda op. “Ik ga ervan uit dat ze erop terug kunnen vallen.”

Inspiratie voor andere scholen

De aanpak van De Bongerd Haps laat zien hoe belangrijk het is om een visie te hebben en deze stap voor stap te realiseren. De betrokkenheid van het hele team, een kritische blik en het blijven delen van successen zorgen voor blijvende impact.

Wil je meer weten? Bekijk de rapportage van De Bongerd Haps over metacognitieve vaardigheden hier.

Eerder in ‘Hoe is het nu met…?’