Gerleen deed haar onderzoek in opdracht van en onder begeleiding van Astrid Timman, ambassadeur bij iXperium Health. Astrid heeft veel ervaring met de inzet van virtuele cliënten en inzet van technologie in zorg en welzijn en geeft vaker studenten opdracht om specifieke inzet van technologie nader te onderzoeken.
Waarom een avatar in dramatherapie?
In dramatherapie heeft een therapeut verschillende rollen en functies. Hij is tegenspeler, observeert, confronteert, stimuleert, steunt en geeft inzicht. Al deze rollen zorgen nog wel eens voor rolverwarring bij zowel de cliënt als de therapeut. Een therapeut kan in een-op-een-sessies invoelen maar herkent de gevoelens en gedachten niet vanuit eigen ervaring. Dat is iets wat groepsgenoten in groepstherapie wel kunnen. Maar groepstherapie is niet altijd mogelijk. Denk maar aan de lockdowns van de afgelopen twee jaar. Maar ook cliënten met een lichtverstandelijke beperking, niet-aangeboren hersenletsel, cliënten in een forensische setting of cliënten die de Nederlandse taal niet goed spreken kunnen niet altijd meedoen in groepstherapie. Dan is een een-op-een-sessie met een therapeut toch de beste optie. Kan een smartsuit dan bijvoorbeeld de rolverwarring wegnemen? En welke andere mogelijkheden biedt een virtuele avatar die je met zo’n pak kunt maken?
De onderzoeksvraag van Gerleen was dan ook hoe je een motion capture suit kunt inzetten in individuele dramatherapie. Het was een kwalitatief onderzoek waarbij een student de rol van cliënt op zich nam. Omdat er geen controlegroep was is dit een explorerend en pre-experimenteel onderzoek. Student Remco Sanders zorgde ervoor dat de data van het motion capture suit werden omgezet naar een virtuele avatar.
De onderzoekssessies
In de eerste sessie maakten therapeut en cliënt met behulp van de motion capture suit een avatar. Afgezien van de zichtbare techniek verschilt deze sessie niet echt van een gewone therapiesessie. Het grote verschil is voelbaar in de tweede sessie, dan speelt de cliënt met de virtuele avatar. Deze werd in de onderzoekssessies geprojecteerd op een scherm, waardoor de avatar levensgroot is De therapeut observeert, intervenieert, ondersteunt en is coach. De avatar zelf is al confronterend dus die rol hoeft de therapeut niet in te nemen. De avatar zorgt ervoor dat de cliënt het gevoel heeft dat het echt om zijn eigen gedachten en gevoel gaat. Bij een-op-een-sessies hebben cliënten nog wel eens het idee dat dat wat ze zien de invloed is van de therapeut maar bij de avatar weten ze dat ze echt hun eigen gevoel en gedrag zien. De avatar is namelijk door de cliënt zelf gemaakt met eigen bewegingen.
Doordat er minder rolverwarring is kan de therapeut diepgang aan de sessie geven en krijgt de cliënt sneller inzicht. Daarmee heb je de mogelijkheid om sneller gedragsverandering te realiseren.
Meer impact en veilig gevoel
Cliënten benoemen dat ze een prettige distantie ervaren door de inzet van de avatar. Een oefening als spiegelen is minder ongemakkelijk dan wanneer er een therapeut tegenover je staat. Cliënten geven ook aan dat ze van zichzelf eerder iets aannemen. Ze herkennen zichzelf in de avatar. Doordat je de avatar op het scherm ziet voelde het voor sommige cliënten ook veiliger, “het is niet echt wat ik zie, het maar een projectie.”
Zien we de virtuele avatars dus vaker terug in de dramatherapie?
Gerleen: “Ik zie zeker meerwaarde. De inzet van 3d-avatar kan positieve bijdrage leveren binnen therapie. Je maakt iets visueel wat aansluit bij de gedachtegang van de cliënt. De avatar geeft context en veiligheid. Het is een spiegel die je kunt aanbieden om tot inzichten te komen. De therapeut heeft niet meer de rol als tegenspeler maar zorgt vooral voor inzicht en diepgang. Hij kan de cliënt vanaf de zijlijn ondersteunen, coachen en helpen om tot gedragsverandering te komen.
Toch verwacht ik niet dat we op korte termijn de inzet van motion capture suits zien in de praktijk van de dramatherapie. De pakken vragen een flinke investering. Een nadeel is ook dat je redelijk technische kennis en vaardigheid nodig hebt om een opname te maken met het motion capture suit en de data te vertalen naar een avatar. In een therapiesessie heb je liever niet nog een derde persoon (technische ondersteuning) in de ruimte aanwezig terwijl de meeste therapeuten die ondersteuning wel nodig hebben. Dat is dus echt nog een belemmering.”
Advies en vervolgonderzoek
Het advies van Gerleen is om verder onderzoek te doen. “De inzet van een motion capture suit en 3d-avatar kan in een kortere periode zorgen voor meer diepgang in dramatherapie. Om de kosten te drukken kun je samenwerking zoeken met andere organisaties. Kijk bijvoorbeeld hoe een hogeschool partner kan zijn. Ook voor organisaties die werken met interprofessionele teams is de inzet van een motion capture suit en 3d-avatar interessant. Bijvoorbeeld fysiotherapeuten werken al vaker met virtuele toepassingen in de therapie.”
Gerleen heeft ook nog wel wensen. “Het zou mooi zijn als we meer interactie tussen avatar en cliënt kunnen realiseren. En ik ben ook benieuwd hoe de dramatherapie werkt als de cliënt een VR-bril opzet en op deze manier met de 3d-avatar speelt. En ik ben geïnteresseerd in onderzoek naar effect van 3d-avatars in dramatherapie voor een specifieke doelgroep, bijvoorbeeld mensen met een persoonlijkheidsstoornis. Genoeg te ontdekken nog. Ik hoop dat ik me vanuit iXperium Health hier verder in kan verdiepen.”
Astrid Timman heeft inmiddels opdracht gegeven voor vervolgonderzoek, waarin de nadruk niet allen ligt op de inzet van een motion caption suit bij individuele therapie, maar ook op de inzet van motion caption suit als distantietechniek.
