Een ander perspectief
Eerder had het SLO al kerndoelen voor digitale geletterdheid opgesteld aan de hand van vier domeinen om scholen te helpen met dit thema aan de slag te gaan. Hoe verhouden de vernieuwde conceptkerndoelen zich tot dit voormalige model? “De kern van de vier domeinen is hetzelfde gebleven. Als je als school daarmee aan de slag was, kun je daar dan ook gewoon mee doorgaan,” stelt Carolien van Rens, senior onderzoeker bij het iXperium, ons gerust. “Het verschil zit vooral in de blik die gehanteerd is bij het formuleren van de doelen. Er is bij het opstellen van de nieuwe conceptkerndoelen echt geprobeerd om vanuit het perspectief van de leerling te kijken wat er voor hen nodig is om ze op te leiden tot actieve en kritische burgers door ze kennis en vaardigheden mee te geven over digitale technologie, privacy, data, programmeren en AI. De doelen zijn bovendien een stuk uitgebreider en concreter.”
Ontwikkelteam en adviesraad
In het najaar van 2022 is een ontwikkelteam, bestaande uit mensen uit de praktijk van het vo en po én mensen vanuit het hbo en wo die actief zijn op het gebied van digitale geletterdheid, aan de slag gegaan met het opstellen van de conceptkerndoelen voor digitale geletterdheid. Dit team baseerde zich hierbij op diverse nationale en internationale kernpublicaties en raamwerken op het gebied van digitale geletterdheid, waaronder de DigComp. Gedurende dit proces is het ontwikkelteam bijgestaan door een adviesraad, die de taak had om de producten van het ontwikkelteam van feedback te voorzien en te adviseren over vervolgstappen. In de adviesraad zaten afgevaardigden van de Radboud Universiteit, de vakvereniging I&I, de Koninklijke Bibliotheek, Kennisnet en het iXperium met ieder een specifieke expertise rondom een bepaald aspect van digitale geletterdheid: digitale informatievaardigheden, mediawijsheid, digitaal burgerschap, computational thinking en programmeren. Ieder lid gaf vanuit zijn of haar invalshoek feedback op de voortgang van het ontwikkelteam die zij vervolgens gezamenlijk bundelden tot één gezamenlijk advies voor het ontwikkelteam.
Carolien vertegenwoordigde vanuit het iXperium het overall beeld en de impact op basisscholen en lerarenopleidingen. Ze ging bovendien regelmatig te rade bij collega’s binnen de HAN en het iXperium die werken in de driehoek onderwijs, onderzoek en lerarenopleiding om hun ideeën en feedback op de concepten van het ontwikkelteam op te halen. Dit leidde tot waardevolle inzichten die ze kon verwerken in haar feedback richting het ontwikkelteam.
Werken aan een doorlopende leerlijn
Nu de conceptkerndoelen zijn opgeleverd, volgt een beproevingsfase waarin SLO in gesprek gaat met scholen om uitleg te geven en om reacties en ervaringen op te halen. Ook worden experts geraadpleegd die advies kunnen geven over hoe de vertaalslag te maken tussen de kerndoelen en het daadwerkelijke onderwijs. Vervolgens gaan de curriculumontwikkelaars van SLO aan de slag met het uitwerken van een doorlopende leerlijn digitale geletterdheid die in de zomer van 2025 opgeleverd dient te worden. Deze leerlijn biedt scholen concrete handvatten om een antwoord te geven op vragen als: welk materiaal past bij bepaalde aanbodsdoelen en hoe zorg je voor een goede integratie met andere vakken?
De doorlopende leerlijn is volgens Carolien cruciaal om digitale geletterdheid goed in het onderwijs te kunnen integreren en de kennis- en vaardigheidsontwikkeling van leerlingen op peil te houden. Momenteel heeft digitale geletterdheid bij veel scholen namelijk geen duidelijke of vaste plek in het curriculum, waardoor opgedane kennis en vaardigheden niet worden behouden. Carolien: “Wat ik tot nu toe zie, is dat het werken aan digitale geletterdheid heel erg versnipperd is. Het hangt erg af van docenten die dit een interessant en belangrijk thema vinden: een leerkracht die programmeren in zijn lessen verwerkt omdat het in zijn beleving belangrijk is om mee te geven, of een leraar die in een project mediawijsheid centraal stelt. Er zit dan heel vaak geen voor- en achterkant aan: in het leerjaar ervoor en erna komen deze thema’s niet meer aan bod. Je kunt je dan afvragen wat dat doet met kennis- en vaardigheidsontwikkeling van leerlingen.”
Samen klein beginnen
De lancering van de conceptkerndoelen benadrukt – nogmaals – de urgentie van het verweven van digitale geletterdheid in het curriculum. Leraren, bestuurders en andere onderwijsprofessionals in het po die hiermee aan de slag willen gaan, raadt Carolien aan: doe het vooral niet alleen en zoek elkaar op om samen in beeld te brengen waar je nu staat, waar je naartoe wil en wat daarvoor nodig is. Carolien: “Je hoeft het niet altijd heel groot te maken. Ga het gesprek met elkaar aan en stel de vraag: hoe verhouden we onszelf tot de kerndoelen en wat vinden we hier nu eigenlijk van?”
Daarnaast is het belangrijk om voor ogen te houden waar de kerndoelen nu eigenlijk voor bedoeld zijn. “De bedoeling is dat leerlingen zelf leren werken met technologie en niet alleen maar gewaarschuwd worden voor van alles en nog wat,” aldus Carolien. “Dat vraagt om een sterke doorlopende leerlijn waarin het aanbod enerzijds geïntegreerd wordt in bestaande vakken om die verwevenheid van technologie met alle aspecten van de maatschappij te ervaren en anderzijds soms ook om lessen waar expliciet de vaardigheden geleerd worden om met technologie te kunnen ontwerpen en te maken. En of je nou een methode aan gaat schaffen, of dat je als school zelf de handschoen oppakt en zelf zorgt voor die integratie: houd scherp voor ogen dat de kerndoelen geen afvinklijstje zijn, maar een set aan doelen die elkaar allemaal versterken. Het is goed om te beginnen met je huidige aanbod in in kaart te brengen: wat doen we nu al op het gebied van digitale geletterdheid en in hoeverre voldoet dat aan wat er gevraagd wordt in de kerndoelen?”.
Over de SLO-kerndoelen
SLO heeft in opdracht van het ministerie van OCW kerndoelen geformuleerd voor verschillende leergebieden in het primair onderwijs (Nederlands, Engelse taal, (Friese taal), rekenen/wiskunde, oriëntatie op jezelf en de wereld, kunstzinnige oriëntatie en bewegingsonderwijs). Kerndoelen zijn de hoofdlijnen van wat belangrijk wordt gevonden om leerlingen mee te geven in het basisonderwijs. Met andere woorden: deze doelen geven een globale beschrijving van wat er aan bod zou moeten komen in het curriculum. Sinds dit jaar zijn er twee leergebieden bij gekomen: burgerschap en digitale geletterdheid. Hiervan zijn op 6 maart de vernieuwde conceptkerndoelen gepresenteerd.
