Ludo ergo muto – ik speel dus ik verander
Het onderzoek is verbonden aan iXpeditie Maatwerk richt zich op de mentale modellen van leraren ten aanzien van het organiseren van maatwerk, hoe veranderen deze bij het spelen van het simulatiespel iXpeditie Maatwerk? Dit laatste is een spelsimulatie waarmee schoolteams en toekomstige leraren in beeld kunnen brengen waar zij op dit moment staan als het gaat om gepersonaliseerd leren (maatwerk) met ict in de klas en school.
In het spel iXpeditie Maatwerk nemen de spelers (bijvoorbeeld leraren, schoolleider, thema-experts) verschillende rollen aan bij vraagstukken van virtuele leerlingen rondom gepersonaliseerd leren. De schoolleider heeft bijvoorbeeld de rol van ouder, de leraar de rol van conciërge, de specialist de rol van leraar. Het spel geeft de spelers een nieuw perspectief op hun organisatie en eigen functioneren daarbinnen. Veranderen van gedrag duurt vaak jaren. Kan een team de innovatie in school versnellen en elkaars perspectief beter begrijpen door het spelen van iXpeditie Maatwerk?
De invloed van een spelsimulatie
Om te onderzoeken of de visie van teamleden veranderde, liet Kirsten deelnemers voorafgaand aan en na afloop van het spelen van iXpeditie Maatwerk concept maps maken die het beeld weergeven dat leraren hebben van gepersonaliseerd leren in hun eigen organisatie en de invloed die zij daar op hebben. De leden van schoolteams (die ook aangesloten zijn bij de onderzoekswerkplaats Gepersonaliseerd leren met ict in het primair onderwijs) reageerden op een aantal vragen. Bijvoorbeeld “Welke actoren en factoren zijn belangrijk als je onderwijs gepersonaliseerd wilt vormgeven?” De respondenten namen ook een school voor ogen waar het is gelukt om gepersonaliseerd leren te organiseren. Wat droeg er bij deze school aan bij dat het daar is gelukt gepersonaliseerd leren vorm te geven? En als het niet is gelukt, wat waren dan aspecten die dat veroorzaakten?
Vanwege het belang van de (focus)vraag bij het maken van een concept map, onderzocht Kirsten op basis van een pilotstudie in het onderzoek wat voor vragen passen bij de doelstelling van het onderzoek en hoe deze het beste kunnen worden geformuleerd. Mede op basis van eerder onderzoek is een neutrale, een positieve en een negatieve vraag geformuleerd zoals hierboven beschreven. De ene respondent krijgt meer beelden bij een positief geformuleerde vraag, de ander juist bij een negatief geformuleerde vraag (waarom lukt de innovatie niet?) en de aspecten die de respondenten bij deze vragen benoemen verschillen. Zomaar weer een zijspoor in je onderzoek.
Concept maps als onderzoeksinstrument
Kirsten gebruikt in haar onderzoek concept maps. De deelnemers aan het simulatiespel kregen drie vragen en reageerden daarop door woorden/termen op geeltjes te schrijven. Deze geeltjes moesten ze in een volgende stap ordenen en aan elkaar verbinden met pijlen. Zo ontstaat een concept map van de visie van deze persoon op dit moment. Het actantenmodel uit de publicatie Praktijkervaringen iXpeditie Maatwerk is een voorbeeld van een concept map, alleen is dit model door een multidisciplinair team van professionals, op basis van een literatuurstudie en praktijkverkenning opgesteld, terwijl de concept maps in het onderzoek door de individuele deelnemers worden gemaakt. Het voordeel van deze inzet van concept maps is dat je echt een beeld krijgt van de visie van de individuele deelnemers op gepersonaliseerd leren.
Na afloop van het spelen van het spel maakten de spelers opnieuw een conceptmap. De nieuwe conceptmap geeft een beeld hoe de visie van de leraren is veranderd door het spelen van spel. Daarnaast hield Kirsten ook verdiepende interviews met leraren over het spelen van het spel zelf. Zo is de ontwikkeling die uit hun concept maps is af te leiden ten aanzien van hoe hun beeld van maatwerk of hun rol in het organiseren van maatwerk is veranderd, te relateren aan hun ervaringen tijdens het simulatiespel.
Hoe werkt dat dan?
Doordat de spelers in iXpeditie Maatwerk een andere rol aannemen krijgen ze ineens een ander perspectief op de organisatie en hun eigen rol in het innovatieproces. Bovendien heeft iedere rol invloed op bepaalde aspecten van de organisatie, waardoor spelers expliciet gaan nadenken over hoe deze zaken kunnen worden ingezet om het gepersonaliseerd leren vorm te geven. In het spel gaan de spelers samen op zoek naar een oplossing voor het organiseren van gepersonaliseerd leren voor vier totaal verschillende leerlingen (virtueel in het spel). Deze virtuele leerlingen zijn goed herkenbaar en refereren naar de diversiteit aan kinderen die leraren vaak in hun klas hebben. De leerlingen in een klas zijn verschillend en hebben eigen behoeften. Dit maakt het vinden van een oplossing en het organiseren van maatwerk dat past voor al deze kinderen geen makkelijke opdracht. Door hier samen over na te denken in het simulatiespel verandert het beeld dat de spelers hebben van het organiseren van maatwerk en welke zaken hierbij een rol spelen. Waar de deelnemers eerst oplossingen niet zien of alleen buiten hun eigen invloedsfeer, zien ze na het spelen van het simulatiespel ineens andere actoren en factoren die van invloed zijn op de verandering. Het simulatiespel zorgt ervoor dat er meer boven tafel komt dan wanneer je er bijvoorbeeld alleen over in gesprek gaat.
Analyse van concept maps
Na het maken van de concept maps volgt de analyse. Dat klinkt simpel maar dat was het niet. Want hoe analyseer je nu die concept maps? Je kunt ervoor kiezen dat spelers reageren op vaste begrippen of een lijst met begrippen aan te reiken, maar dan weet je nog niet welk beeld de individuele personen zelf hebben. Dus koos Kirsten ervoor dat spelers zelf begrippen te laten bedenken. En dan noemt de ene respondent bijvoorbeeld “een collega”, de andere “een leraar” en weer een ander noemt het “een medewerker”. En die variatie zit dan in alle begrippen. Hoe analyseer je dat? En als respondenten fysiek de concept map maken met geeltjes en pijlen, dan kost alleen de verwerking al veel tijd. Daarom ontwikkelde Kirsten met het Student Research Center van HAN Academie IT en Mediadesign een virtuele omgeving waar de deelnemers de geeltjes konden invullen, ordenen en verbinden. Onderzoeker Kirsten krijgt de data van al die informatie weer in een Excelbestand terug. Een mooie samenwerking met deze academie, we gebruiken ieders kennis binnen de HAN optimaal.
Artikel: must read voor onderzoekers die concept maps gebruiken
Maar de vraag blijft, hoe analyseer je dan die data? Daarvoor deed Kirsten een literatuurstudie waarin 25 studies zijn meegenomen over kennis en leren waarbij open concept maps (dus waarbij respondenten zelf de begrippen bedenken) zijn gebruikt als onderzoeksinstrument. Welke analysemethode passen onderzoekers toe? Hiervan maakte Kirsten clusters: is de analyse kwalitatief, kwantitatief, holistisch of similarity (met vergelijkingsmodel)? Welke aspecten brengen ze dan in kaart? Soms ligt de focus van de analyse op de concepten en soms juist op de links (pijlen), en soms de propositie (combinatie van een concept, link en concept). Daarna onderzocht Kirsten welke conclusies er worden getrokken op basis van de gekozen analysemethode en het aspect van de concept map dat daarbij de focus had (bijvoorbeeld “Je hebt deze aspecten en daar kun je deze conclusies uit trekken”).
Dit vatte ze samen in een schema dat onderzoekers die open concept maps gebruiken als onderzoeksinstrument, kunnen benutten als handvat bij de keuze voor analysemethodiek.
Aanvullende informatie
Lees het artikel A literature review of open-ended concept maps as a research instrument to study knowledge and learning in Quantity and Quality van Kirsten de Ries, Anne-Marieke van Loon, Marijke M. H. Kral van de HAN en Harmen Schaap Paulien C. Meijer van Radboud Universiteit.
Lees meer over iXpeditie Maatwerk.
Lees meer over de Onderzoekswerkplaats gepersonaliseerd Leren met ict in het PO.
