In 2018 startten in de mbo-sector twee landelijke onderzoekswerkplaatsen. Eén daarvan was gericht op gepersonaliseerd leren met ict: de MBO Onderzoekswerkplaats Gepersonaliseerd leren met ict. Het doel van deze onderzoekswerkplaats was om in kaart te brengen hoe op dit domein innovaties in het mbo tot stand komen, wat de kritische succesfactoren hiervan zijn en hoe deze bevindingen landelijk verspreid kunnen worden.
In de MBO Onderzoekswerkplaats hebben vijf mbo-instellingen met iXperiumdesignteams gewerkt aan het ontwikkelen van gepersonaliseerde leerroutes. De methode die deze designteams hanteren, bleek in het primair onderwijs al effectief te zijn. Marc: “De iXperium-aanpak van designteams is een rijke methode, door de combinatie van professionalisering en onderzoek en onderwijsontwikkeling. Ik vond het iXperium bovendien erg interessant vanwege de samenwerking met scholen en de focus op professionalisering van docenten. Dat maakt het iXperium tot een belangrijke zender van innovatief vakmanschap. Het bestudeert bovendien een heel actueel thema dat veel mbo-scholen in het vaandel dragen, zonder dat ze precies weten wat ermee wordt bedoeld, namelijk: gepersonaliseerd leren met ict.”
iXpact: een noodzakelijke aanvulling
Er is binnen de mbo-sector in algemene zin een behoefte om studenten meer ruimte te bieden om hun eigen leerproces te regisseren, stelt Marc. Er bestaat echter grote verscheidenheid aan de manieren waarop invulling wordt gegeven aan deze behoefte. “Sommige opleidingen houden relatief strikt vast aan de landelijke kwalificatiestructuur, terwijl andere opleidingen juist de grenzen opzoeken van de bestaande structuur door kwalificatiedossiers aan elkaar te verbinden en studenten op die manier meer vrijheid te geven om eigen keuzes te maken. Maar: kiezen is moeilijk. Het vraagt van studenten dat zij inzicht hebben in hoe studieprogramma’s zijn opgebouwd en weten wat de alternatieven zijn. Daarvoor is tenminste enige mate van zelfregie nodig. Dat kunnen studenten niet ontwikkelen zonder begeleiding van docenten. Deze zelfregie is ook voorwaardelijk voor de invoering van gepersonaliseerd onderwijs.”
“We wilden van deze innovatie met ict binnen het mbo graag een landelijke verkenning maken. In 2018 was al sprake van een scherpe technologische vernieuwing en de groei van hybride onderwijs. Wij stelden onszelf de vraag: hoe kun je iets wat kleinschalig is, verduurzamen en opschalen? Kunnen we dat op zo’n manier ontwikkelen dat er een landelijk patroon van vernieuwing ontstaat?” Eerst de MBO Onderzoekswerkplaats en later iXpact boden de mogelijkheid om met dit vraagstuk aan de gang te gaan.
“iXpact was een noodzakelijke aanvulling op de MBO Onderzoekswerkplaats om van een gefocuste insteek in vijf scholen tot een overkoepelende, nationale analyse te komen. Het brengt experts rondom het thema ‘gepersonaliseerd leren met ict’ uit het hele land bij elkaar om de overeenkomsten en verschillen tussen diverse aanpakken te overbruggen. Zo proberen we een antwoord te vinden op de vraag: welke onderwerpen zijn nog niet goed uitgewerkt en hoe kunnen we die verder invullen?” Naast een onderzoekende functie, heeft iXpact dus ook een signalerende en agenderende functie.
Van design thinking naar implementatie
De enorme groei van het online onderwijs als gevolg van de coronacrisis heeft het belang van de organisatie van gepersonaliseerd leren met ict verder op de kaart gezet. Het leidde ertoe dat de focus binnen de MBO Onderzoekswerkplaats veranderde: waar de eerste twee jaar vooral gericht waren op design thinking, kwam de focus nu te liggen op de implementatie van innovatiestrategieën. Binnen iXpact kwam de vraag centraal te staan welke condities van essentieel belang zijn om onderwijsvernieuwing plaats te laten vinden. Marc: “Design thinking kan niet slagen zonder steun (‘alignment’) in de school. In de literatuur wordt design thinking ook aan system thinking en netwerksturing gekoppeld. Je moet nadenken over hoe de designteams zich gepositioneerd weten in de school. De inrichting van de werkorganisatie maakt namelijk ontzettend veel uit. Kan ik bijvoorbeeld gebruik maken van de noodzakelijke leertechnologie? Weet ik welke technische mogelijkheden er zijn? De strategische leiding van de school moet ook voldoende mensen vrij spelen zich te ontwikkelen en de resultaten moeten actief gedeeld worden. Je kunt niet innoveren zonder de leercultuur binnen de school goed te begrijpen.”
Sterk aan het iXperium is de combinatie van survey-onderzoek onder docenten en studenten én de designteams op de werkvloer, aldus Marc. De iXperium-aanpak maakt in principe een dialoog mogelijk tussen de docenten die bezig zijn met de vernieuwing en het (midden)management van de school of opleiding. Het is echter wel nodig nader te onderzoeken hoe dit precies functioneert. De voorliggende vraag is nu: hoe kunnen deze inzichten verspreid worden? “Ik heb bijvoorbeeld meegewerkt aan de landelijke aanvraag voor het Nationaal Groeifonds over digitalisering in het beroepsonderwijs. Daarin hebben we voorgesteld dat ieder onderwijsbestuur een Center for Teaching and Learning krijgt. Een iXperium in het klein, zou je kunnen zeggen. Dat geeft inzicht in de mogelijke toepassingen van leertechnologie en kan nieuwe inzichten heel snel vermenigvuldigen. Door samen te reflecteren op zowel de capaciteiten van docenten als de inzet van de leiding en de leeruitdagingen van de studenten, kan de innovatie letterlijk belichaamd worden. Dan ontstaan er werkzame mechanismen op de werkvloer.”
Vraagstukken voor de toekomst
Ondanks de mooie opbrengsten en waardevolle inzichten die uit de MBO Onderzoekswerkplaats en iXpact zijn voortgevloeid, ziet Marc nog belangrijke openstaande vragen voor de toekomst. “We hebben zowel in de MBO Onderzoekswerkplaats alsook in de Community of Practice (2018-2020) gewerkt met nieuwe technologie. Online onderwijs geven, daarmee hebben we enige ervaringen opgedaan. We kunnen technologie op verschillende manieren integreren in het leerproces. Het is mogelijk te werken met ‘realtime’-informatie. We kunnen daardoor ook beter differentiëren in lessen. Een systematische evaluatie van al deze werkvormen ontbreekt echter nog. Ook kunnen technologische toepassingen voor een grote versnelling zorgen, maar hoe precies, dat weten we nog niet zo goed. Dat verdient zeker een serieuze verkenning.”
Daarnaast blijft de vraag hoe de resultaten goed verspreid kunnen worden. Duidelijk is dat het systematiseren van informatie en het opbouwen van een kennisbasis op het mbo minder is ontwikkeld dan in bijvoorbeeld het hbo en universiteiten. De kennisbasis van andere onderwijssectoren sluit echter lang niet altijd aan op de situatie binnen de mbo-sector. Marc: “Op het mbo heb je een heel andere uitdaging dan in het hbo en wo, namelijk: hoe krijg je een heel gedifferentieerde populatie van studenten actief aan het werk? De concepten die daarvoor zijn uitgewerkt op hogescholen en universiteiten, kunnen niet een-twee-drie toegepast worden binnen het mbo. Waarschijnlijk heeft het mbo meer dan het hoger onderwijs praktische (en daarmee impliciete) ervaring met het activeren van een heel gedifferentieerde populatie van studenten. Die variatie manifesteert zich ook nog eens binnen en tussen opleidingsdomeinen in de zorg, in de techniek en het groene onderwijs. Je kunt niet even een theoretisch begrip lanceren en denken dat alles dan wel goed komt. Het inrichten van het leerproces komt heel nauw, net als de verbinding met het werkveld, de kwaliteit van docenten en de kwaliteit van de leiding. Bovendien krimpt het mbo in volume. Als de budgetten krimpen, wordt het eerst gesneden in vernieuwingsprojecten, terwijl die voor de toekomst het belangrijkst zijn.” Kortom: er is veel werk aan de winkel.
Over iXpact
Het consortium iXpact heeft tot doel om aanwezige kennis sectordoorsnijdend (po, vo, mbo, hbo) te bundelen, te verbinden en verder uit te bouwen. Met een landelijke, sectoroverstijgende structurele kennisinfrastructuur wil het consortium de onderwijspraktijk en lerarenopleidingen beter voeden.
iXpact bouwt voort op de verbinding van het iXperium Centre of Expertise Leren met ict in structurele regionale en/of sectorale samenwerkingen en langlopende projecten. Dit is mogelijk dankzij de regieorganen SIA en NRO. Zij lanceerden in januari 2020 het programma SPRONG Educatief om het mogelijk te maken de regionale en landelijke samenwerkingsverbanden binnen het praktijkgericht onderzoek te realiseren.
