Binnen de Academie Educatie van de HAN is de nadruk de afgelopen jaren in toenemende mate komen te liggen op de docent als coach. Dit betekent dat studenten actieve ondersteuning van de docent krijgen in hun leerproces en bij het ontwikkelen van zelfregulatie. De Academie Educatie wil de leerlijn coaching een vaste plek in het curriculum van de pabo en de tweedegraadslerarenopleidingen geven. Een element van de leerlijn coaching is het voeren van 1-op-1-coachingsgesprekken met leerlingen.
De eerdere ontwikkelde VR-toepassing virtuele cliënt Max (ontwikkeld vanuit HAN Academie Gezondheid en Vitaliteit) toonde aan dat Virtual Reality een geschikte methode kan zijn om gesprekstechnieken te oefenen: studenten zijn gemotiveerder om gesprekken te oefenen en voelen zich beter toegerust om deze gesprekken ‘in het echt’ te voeren. In juni 2022 ging bij de HAN Academie Educatie om die reden het iXperiumdesignteam ‘Leerlingcoaching met VR’ aan de slag met de vraag hoe VR een rol kan spelen in het oefenen van coachingsvaardigheden bij studenten. Het beoogde resultaat: een leerarrangement waarmee studenten plaats- en tijdonafhankelijk kunnen oefenen met het voeren van 1-op-1-gesprekken met leerlingen.
Samen aan de slag
Neeltje van Camp, docent Drama bij de tweedegraadslerarenopleidingen van de HAN, is betrokken bij dit iXperiumdesignteam. In dit team werkt ze samen met twee andere HAN-docenten: Rinny van der Meer en Christijn Kooter, onderzoeker Wouter Rijke en ict-specialist Jochem Hiddink van het iXperium Centre of Expertise. Mark Vegting is projectleider vanuit de academie educatie en trainer en onderwijsontwikkelaar bij ‘HAN Open Digital Horizons’ en lerarenopleider economie Roberto Alvarez vervult de rol van procesbegeleider in het kader van het professionaliseringstraject dat HAN-medewerkers vanuit het programma HAN Open Digitale Horizons kunnen volgen.
Vanuit haar rol als docent Drama brengt Neeltje de nodige ervaring mee met het oefenen van gesprekstechnieken en de begeleiding van studenten bij gesprekken. Naast haar werk bij de HAN volgt ze de master Kunsteducatie aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht waarin ludodidactiek (onderwijs en leergedrag ontwerpen op basis van gameprincipes) centraal staat. Het iXperiumdesignteam is onderdeel van haar afstudeertraject.
De tool sluit aan bij de behoefte om studenten vaker te laten oefenen met gesprekstechnieken, aldus Neeltje. “We merkten dat studenten te weinig van dit soort gesprekken hadden geoefend om ze goed te kunnen voeren in het echt. Dit kregen we ook terug van stagebegeleiders. Maar vooral onder studenten zelf bestond de behoefte om dit soort gesprekken vaker te kunnen oefenen. Er is momenteel te weinig onderwijstijd ingericht waarin studenten hiermee aan de slag gaan. Daarnaast is het de vraag bij lessen over gesprekstechnieken: ben je het dan echt aan het oefenen, of krijg je de theorie óver gesprekstechnieken?”
In gesprek met leerling Dana
In samenwerking met the Simulation Crew, die ook de virtuele cliënt Max ontwikkeld heeft, is het team daarom aan de slag gegaan met het ontwerpen van een andere avatar: de 14-jarige leerling Dana.
“Dana is een leerling die jij, als leraar, na de les even bij je hebt geroepen,” vertelt Neeltje. “Je maakt je namelijk zorgen, want ze haalt de laatste tijd minder goede cijfers. Ze is bovendien wat snel afgeleid en komt minder geconcentreerd over. Je moet er achter zien te komen wat er met haar aan de hand is.”
Hoe het gesprek loopt, is afhankelijk van de mate waarin de speler gesprekstechnieken naar behoren toepast en empathie toont. Daarnaast weegt mee of de student oogcontact maakt: de VR-bril registreert namelijk ook of je Dana aankijkt of niet. Na het gesprek ontvangt de speler feedback en krijgt hij te zien op welke punten het gesprek goed verlopen is en welke elementen nog aandacht vragen. Bovendien kunnen spelers tijdens het spelen een assistent oproepen die hen kan helpen wanneer ze vastlopen in het gesprek.
Hoe kwam het iXperiumdesignteam op het idee van Dana? “We wilden het graag laagdrempelig en zo realistisch mogelijk maken voor studenten,” aldus Neeltje. “De casus moest vergelijkbaar zijn met wat ze tijdens hun stage zouden kunnen tegenkomen, zodat ze wat ze leren middels de VR-beleving meteen zouden kunnen toepassen in de praktijk. Het is bovendien bedoeld om een coachende houding te stimuleren en hen te laten oefenen met: wat kun je als leraar betekenen voor een leerling?” Met name die laagdrempeligheid was van belang. “Je merkt dat het voor sommige mensen al best wel een drempel is om een VR-bril op te zetten. Om die reden wilden we de casus niet te ‘spannend’ maken.”
Ontwerpen, experimenteren en bijstellen
Er is zorgvuldig nagedacht over de casus van Dana. Waar iXperiumdesignteams normaal gesproken drie ontwerpfasen doorlopen (vraagarticulatie, ontwerpen, experimenteren en evalueren van het prototype en tot slot overdragen en delen) kon het iXperiumdesignteam van Neeltje de fase van vraagarticulatie overslaan, omdat de onderzoeksvraag en de ict-tool al duidelijk waren bij de aanvang van het traject. Het team kon voortborduren op de kennis en inzichten die zijn opgedaan met de ontwikkeling van de virtuele cliënt Max. Ook de samenwerking met The Simulation Crew vloeide hier uit voort. Neeltje is enthousiast over de betrokkenheid van The Simulation Crew bij het huidige team: “Er zijn korte lijntjes, we spreken dezelfde taal en hebben hetzelfde doel, dus dat werkt goed.”
Het proces van het komen tot een ontwerp voor Dana had best de nodige voeten in de aarde. Allereerst diende er een script voor de casus gemaakt te worden. Samen met de andere docenten en Eva, die vanuit The Simulation Crew bij het iXperiumdesignteam betrokken is, heeft Neeltje kritisch gekeken naar de inhoud. “We hebben veel gesproken over hoe we het zo realistisch mogelijk konden maken. Het was belangrijk om de doelgroep hierbij te betrekken. Dat is ook wel hoe ontwerponderzoek werkt: je hebt je doelgroep nodig om te kunnen testen en om het prototype te kunnen verbeteren. Om die reden hebben we in een eerder stadium van de ontwikkeling van Dana ons script voorgelegd aan vo-leerlingen met de vraag: is dit realistisch? Zou je dit zo zeggen? Die feedback hebben we vervolgens gebruikt om het prototype te verbeteren.”
Vervolgens moest er gekeken worden naar waar spelers precies op beoordeeld zouden worden. “Het is echt een hele puzzel die volgens mij ook nooit af is. Op een gegeven moment moet je de knoop doorhakken en zeggen: we gaan dit nu opnemen en gaan het testen.”
Van script naar opname
Tijdens de opnames van de casus werd Dana gespeeld door een actrice in een motion capture-pak. De 3D-artist van The Simulation Crew maakte hier vervolgens Dana van, in een klaslokaal. Bij de opnames kwamen de expertise van Neeltje en haar ervaringen met fysieke simulaties als docent Drama goed van pas. “Toen ik dat zag, dacht ik: zo’n VR-game ontwikkelen kun je vergelijken met theater maken. Je bent echt iemand aan het regisseren en maakt continu keuzes over waarom je iets wel of niet doet. Hoe ziet ze eruit? Hoe beweegt ze? Wat heeft ze aan? Dat zijn allemaal vragen waar je over na moet denken.”
Het prototype wordt op dit moment op verschillende manieren en door diverse doelgroepen getest: naast de vo-leerlingen hebben HAN-studenten Dana getest. Ook medewerkers van de HAN hebben al kennis kunnen maken met Dana op de studiedag van 16 februari. Tevens verzorgde Neeltje een presentatie op het InScience Filmfestival waarbij bezoekers de VR-bril op mochten zetten om zelf het gesprek met Dana aan te gaan.
Inmiddels is de applicatie bijna af en is het iXperiumdesignteam bezig met het ontwerpen van het leerarrangement, het onderwijskundig ontwerp en de pedagogisch-didactische inzet van de tool. Het streven is om het geheel dit studiejaar af te ronden, zodat vanaf studiejaar 23/24 de eerste pilot gedraaid kan worden in het onderwijs aan in eerste instantie studenten van de tweedegraadslerarenopleidingen en later ook pabo-studenten. Er klinkt bovendien toekomstmuziek: het iXperiumdesignteam gaat meer casussen voor Dana en vervolgens meer avatars ontwikkelen, zoals een basisschoolleerling en een bovenbouwleerling uit het vo. Ook vanuit het werkveld is er veel interesse in de tool en is er vraag naar het oefenen van oudergesprekken. Neeltje: “Deze suggesties nemen we zeker mee in ons ontwerpproces. We hechten veel waarde aan de input van studenten, collega’s en het werkveld.”
Terugblik op het proces
Hoewel er momenteel één casus is voor Dana, denkt het iXperiumdesignteam ook al na over aanvullende casussen, gericht op bijvoorbeeld specifieke gespreksvaardigheden. Op die manier zouden studenten gericht kunnen oefenen op de vaardigheden waar ze moeite mee hebben. Het ontwerpen van een casus vergt echter veel tijd. “We kwamen er al snel achter dat de casus van Dana een complexere casus is dan gedacht. Het bleek een heel uitgebreid script te vereisen.” Daarnaast moet elke casus getest worden en dat is een hele organisatie. Neeltje: “Als je wil testen met studenten, moet je dat opzetten en organiseren. We hebben één keer gehad dat we twee testdagen hadden gepland die op het laatste moment niet door konden gaan. Dat soort dingen kunnen gebeuren, maar zorgen wel voor vertraging in het proces.”
Desondanks verloopt het proces tot nu toe erg prettig, aldus Neeltje. “Ik vind dat we veel stappen hebben gezet in een half jaar tijd. We hebben allemaal een heel andere achtergrond en expertise, waardoor iedereen vanuit een ander perspectief naar die tool kijkt. We hebben echter wel dezelfde drive, namelijk: goed onderwijs maken. Die combinatie resulteert vervolgens in een goed product.”
Een plek in het curriculum
Neeltje hoopt ook andere collega’s binnen de HAN te kunnen enthousiasmeren voor het werken met ict-toepassingen zoals VR. “Ik hoop dat het zich als een soort olievlek gaat verspreiden. Je hebt namelijk een heel mooi innovatief middel in handen om goed onderwijs te maken. We noemen werken met ict-toepassingen natuurlijk blended onderwijs, maar we bedoelen eigenlijk gewoon: goed onderwijs. Je maakt een goed onderwijsontwerp waarbij je een mooie mix maakt tussen allerlei onderdelen en één daarvan is in dit geval een digitale tool.” Het leerarrangement is echter minstens zo belangrijk als de tool zelf, zo stelt Neeltje: het zorgt ervoor dat het geheel ingebed kan worden in het onderwijs. Het effectiefst is het om het trainen van de gespreksvaardigheden met behulp van de VR-bril te combineren met het oefenen van de gesprekstechnieken in de praktijk. Zo zou het een goed idee zijn om het leerarrangement met Dana aan studenten aan te bieden in de periode waarin zij stage lopen en waarin zij dus de vaardigheden ook in praktijk kunnen brengen.
Neeltje: “Uiteindelijk zou ik het wel heel mooi vinden als het een plek krijgt in het curriculum, maar die implementatie, daar moeten we goed over nadenken. Dan moet je kijken naar: waar past dat dan in het curriculum en hoe komen we daar? Hoe gaan we ervoor zorgen dat het op de goede plek terechtkomt en dat iedereen zich ook comfortabel voelt om ermee te werken? Ik kan me namelijk ook voorstellen, omdat het een VR-applicatie is die ook wel wat uitleg behoeft, dat er misschien ook een workshop aan vooraf moet gaan voor collega’s die het gaan inzetten in hun onderwijsprogramma.”
Meer weten?
Heb je interesse in de VR-tool van dit iXperiumdesignteam en wil je meedenken over de toekomstplannen? Neem dan contact op met Neeltje.
Wil je meer lezen over de werkwijze van iXperiumdesignteams, of overweeg je om het professionaliseringstraject tot procesbegeleider te volgen? Hier vind je informatie over de training tot procesbegeleider en op deze pagina lees je meer over de methodiek van de iXperiumdesignteams.
