Inge is sinds 2017 verbonden aan het Koning Willem I College (tot en met studiejaar 2021/2022 De Leijgraaf) en vervult momenteel de functie van beleidsmedewerker onderwijs. In 2020 ging het eerste designteam van start waar zij bij betrokken was, namelijk het designteam ‘Gamification inzetten voor dieper en samenwerkend leren in projecten in het mbo’. Na dit designteam was ze in studiejaar 2021/2022 ook betrokken bij het designteam ‘Studenten met autisme ondersteunen bij De Leijgraaf’ en ‘Data inzetten voor meer gepersonaliseerd leren bij het Koning Willem I College’. In alle drie de designteams heeft Inge de rol van procesbegeleider vervuld. Inmiddels zijn alle designteams succesvol afgerond en is daarmee ook het opleidingstraject van Inge tot procesbegeleider ten einde. We blikken samen terug en beginnen waar het ooit begon: de start van het designteam ‘Gamification inzetten voor dieper en samenwerkend leren in projecten in het mbo’ in september 2020.
Samen aan de slag met gamification
“In het designteam Gamification zijn we aan de slag gegaan met drie verschillende praktijkvragen van docenten: de ene wilde graag het samenwerkend leren uitdiepen, de ander gaf aan dat studenten de transfer van theorie naar de praktijk moeilijk konden maken en zocht manieren om studenten beter te kunnen motiveren voor de theorielessen, de derde wilde de kracht van verhalen in het curriculum integreren. Alle drie de praktijkvragen waren gericht op dezelfde interventie, namelijk: het inzetten van gamification,” vertelt Inge. In dit designteam vervulde Inge meteen al de rol van procesbegeleider; het begeleiden van minimaal één designteam is een onderdeel van het professionaliseringstraject. Gedurende dit traject dienen procesbegeleiders in spe bovendien drie tot vijf coachings- of intervisiebijeenkomsten voor het designteam te organiseren. Ook bestaat het traject uit e-learningsmodules en het deelnemen aan minimaal één community-event dat voor het betreffende designteam wordt georganiseerd. Voor aankomend procesbegeleiders is een speciale toolbox ontwikkeld met verschillende materialen, werkvormen, rolbeschrijvingen en een uitleg van de methodiek. Het in de praktijk brengen van dit alles was echter een heel ander verhaal, is de ervaring van Inge. Ze heeft het als helpend ervaren dat ze daarbij ondersteund werd door een onderzoeker van het iXperium.
De rol van de procesbegeleider
Als designteam doorloop je samen drie ontwerpfasen: je begint met vraagarticulatie en het opstellen van ontwerpeisen, waarna een prototype wordt ontwikkeld dat vervolgens getest en geëvalueerd wordt. Tot slot is er de implementatiefase, waarin de kennis en producten overgedragen en gedeeld worden. De procesbegeleider houdt het verloop van deze fasen goed in de gaten: “Als procesbegeleider was het mijn taak om het groepsproces te bewaken en in goede banen te leiden. Dat betekende dat ik in de gaten hield of we alle stappen van de iXperiumdesignteammethode doorliepen en dat we, waar nodig, een stapje terug deden en meer de verdieping in gingen. Hierbij probeerde ik de onderzoekende houding bij docenten te stimuleren. Daarnaast deed ik de verslaglegging en bereidde ik de bijeenkomsten voor. Daar betrok ik ook de leden van de designteams bij om in kaart te brengen: wat willen we nu oppakken als team en hoe kan ieder zijn of haar talenten en kwaliteiten hierbij inzetten?” Als procesbegeleider keek ze daarnaast naar of het voor iedereen duidelijk was wat er van hen werd verwacht. Soms was het nodig om hierover het gesprek aan te gaan. “Ik merkte dat het voor sommige docenten lastig kon zijn om te bepalen hoe ze invulling konden geven aan hun rol binnen het designteam. Samen met hen ging ik zitten om te kijken naar: wat is dan jouw rol en hoe kan ik jou daar bij helpen?”.
Een belangrijk element hierbij was het creëren van een veilige omgeving om dit gesprek aan te kunnen gaan. Inge: “Eigenlijk is dat een voorwaarde, vind ik: het creëren van een veilige omgeving waarin we kunnen uitspreken: ‘ik weet het even niet’, of: ‘ik vind dit toch lastig’. Een veilige omgeving helpt ook in de uitwisseling van verschillende perspectieven en open staan voor elkaars inbreng.”
Het designteam ‘Gamification inzetten voor dieper en samenwerkend leren in projecten in het mbo’ was een prettige eerste ervaring met het procesbegeleiderschap. “Als ik terugkijk op dat proces, dan zie ik drie docenten die heel gemotiveerd waren om met hun eigen praktijkvraag aan de slag te gaan, die elkaar ook heel makkelijk konden vinden en die leuke ideeën hadden. Die onderzoekende houding die ik als procesbegeleider probeerde te stimuleren, hadden zij eigenlijk al van nature. Dat was heel mooi om te zien.” Een ander voordeel was de onderwijskundige bagage die Inge meenam. Hier had ze bovendien profijt van bij de twee andere designteams die volgden. “Ik heb ook al processen begeleid in het kader van curriculumontwikkeling. Dat proces verloopt wel anders, maar je bent wel langdurig met een ontwikkelgroep aan het werken aan de vraag: hoe kunnen we ons doel bereiken? En welke stappen moeten we dan zetten? Dus dat helpt allemaal wel.”
Hollen, stilstaan en weer verder
Na het eerste designteam begeleidde Inge nog twee andere designteams: het designteam ‘Studenten met autisme ondersteunen bij De Leijgraaf’ en ‘Data inzetten voor meer gepersonaliseerd leren bij het Koning Willem I College’. Het laatste designteam rondde ze eind 2022 af. Hoe kijkt Inge terug op het traject dat ze heeft afgelegd?
“Bij mij was het een beetje hollen of stilstaan. Het is namelijk best een klus om dit naast je gewone werk te doen en als je vanuit je reguliere werkzaamheden al een behoorlijk pakket hebt, dan is het belangrijk dat je tijd claimt om aan de training en de begeleiding van de designteams te besteden. Maar dat vond ik echt lastig. Je bent continu aan het prioriteren en dan is het heel makkelijk om te zeggen: nou, die training, die is heel geduldig, die wacht maar even.” In de intervisiebijeenkomsten met andere procesbegeleiders kon ze deze en andere zaken waar ze tegen aan liep in het proces delen. De intervisiebijeenkomsten waren prettig en waardevol om te doen: je kunt leren van lessen die anderen hebben geleerd, maar kunt ook je eigen bevindingen delen.
Tevens heeft ze ervaren dat het van belang is om het management te betrekken bij het proces van het designteam. “We hebben bij het designteam ‘Studenten met autisme ondersteunen bij De Leijgraaf’ vanaf het begin het management meegenomen. De docenten die deelnamen aan het designteam gaven op gezette tijden presentaties aan het management over: ‘dit speelt er en hier zijn we mee bezig’. De betrokkenheid van het management leidde er mede toe dat alles een vlucht kon nemen en dat uiteindelijk de toolbox ontwikkeld kon worden.” Ze voegt toe dat bij het designteam ‘Gamification inzetten voor dieper en samenwerkend leren in projecten in het mbo’ de onderwijsmanager het belang inzag van waar het designteam aan werkte. Deze onderwijsmanager zorgde er vervolgens voor dat de benodigde tijd voor de uitvoering van het leerarrangement gefaciliteerd werd. Facilitering in uren voor leden van het designteam is volgens Inge van essentieel belang. “Als deelnemers gefaciliteerd zijn, dan kun je ook echte stappen zetten. Iedereen kan dan beter zijn of haar eigen verantwoordelijkheid pakken en een bijdrage leveren, omdat de tijd formeel geregeld is.”
Tot slot merkte Inge dat het van belang is om dichtbij de praktijkvraag van de betrokken docenten te blijven. “Op die manier hebben docenten het gevoel: ‘ik werk hier aan mijn eigen vraag en daar wil ik een oplossing voor hebben’. Dat creëert eigenaarschap.”
Verrijking van eigen werkwijze
Naast de mooie leerarrangementen waar de designteams van Inge in geresulteerd hebben en het certificaat procesbegeleider dat ze in de pocket heeft, zijn er nog meer dingen die ze meeneemt uit het traject dat ze heeft doorlopen. “Als onderwijskundige heb ik al de nodige processen begeleid en heb ik een sterke focus op: ‘wat is het doel en hoe gaan we dat bereiken?’. Ik bereidde alles altijd tot in de puntjes voor. Wat ik in het opleidingstraject tot procesbegeleider heb geleerd, is dat het prima is om me goed voor te bereiden, maar dat ik het mezelf ook wel eens mag gunnen om daar wat vrijer in te zijn en wat meer te experimenteren. Het proces het proces te laten zijn.”
Daarnaast past Inge de methode van de iXperiumdesignteams regelmatig toe in haar werk als beleidsmedewerker onderwijs. “Als je dit eenmaal hebt gedaan, zowel het proces van een designteam doorlopen als de training tot procesbegeleider volgen, dan ga je de methode ook toepassen in andere onderdelen van je werk. Als een collega met een vraag komt, sta ik nu nog meer stil bij: wat is nou precies die vraag? Is dit eigenlijk wel daadwerkelijk de vraag of zit daar nog een vraag achter? Wat zegt de literatuur daar al over? Vooral het niet meteen naar de oplossing doorschieten, maar eerst eens even die vraag onderzoeken: dat doe ik nu meer in mijn werk.”
Meer weten?
Wil je meer lezen over wat het betekent om procesbegeleider te worden, of ben je benieuwd naar de werkwijze iXperiumdesignteams? Hier vind je informatie over de training tot procesbegeleider en op deze pagina lees je meer over de methodiek van de designteams.
